Deniz İş Hukukunun Temel Özellikleri

Denizlerde yürütülen iş ilişkileri, karada geçerli olan klasik iş hukukundan birçok yönden ayrılır. Denizcilik faaliyetlerinin doğası gereği, bu ilişkiler özel bir hukuk alanı olan deniz iş hukuku kapsamında değerlendirilir. 854 sayılı Deniz İş Kanunu, bu alanı düzenleyen temel mevzuattır ve deniz, göl ve akarsularda Türk Bayrağı taşıyan gemilerde çalışan gemi adamları ile işverenler arasındaki hukuki ilişkiyi belirler.

854 Sayılı Deniz İş Kanununun Kapsamı Nedir?

Bu Kanun yalnızca belirli gemiler ve çalışanlar için geçerlidir. Türk Bayrağı taşıyan ve en az 100 grostonilato büyüklüğündeki gemilerde çalışan gemi adamları ile işverenleri, Deniz İş Kanunu kapsamına girer. Ancak aynı işverene ait en az beş gemi bulunuyorsa, bu durumda gemi büyüklüğüne bakılmaksızın kanun uygulanır.

Gemi Adamı Kimdir? Gemi Adamı Statüsündeki Personeller

Gemi adamı, hizmet sözleşmesiyle bir gemide çalışan kaptan, zabit, miço, gemici, makinist, aşçı ve kamarot gibi personelleri kapsar. Kanun, bu çalışanları topluca “gemi adamı” olarak nitelendirir ve özel haklarla donatır. Bu haklar, deniz koşullarındaki zorlu yaşamı dengelemek amacı taşır.

Yabancı Uyruklu Gemi Adamlarına Deniz İş Kanunu Uygulanır mı?

Yabancı çalışanların Deniz İş Kanunu kapsamına alınabilmesi için, ilgili ülkenin Türk gemi adamlarına aynı hakları tanıması gerekir. Bu, mütekabiliyet esası olarak bilinir. Yani karşılıklı eşitlik ilkesi uygulanmadığı sürece yabancı personeller bu kanun kapsamında değerlendirilemez.

Deniz İş Hukukunda Gemi Adamının Hakları ve Yükümlülükleri

Gemi Adamının Sahip Olduğu Temel Haklar

Deniz İş Kanunu’na göre gemi adamlarının temel hakları şunlardır:

Ücret alma hakkı
İaşe ve ikamet hakkı
Yıllık ücretli izin hakkı
Haftalık tatil ve diğer dinlenme hakları
Fazla mesai ücreti hakkı
Sosyal güvenlik hakları
Kıdem ve ihbar tazminatı hakkı

Gemi Adamının Yükümlülükleri

Gemi adamı, iş sözleşmesiyle üstlendiği iş görme borcunu bizzat yerine getirmek zorundadır. Ayrıca işverene karşı sadakat, özen, talimatlara uyma ve rekabet etmeme yükümlülüğü altındadır.

Deniz İş Hukukunda İşverenin Hak ve Yükümlülükleri

İşverenin Temel Yükümlülükleri

Deniz iş hukukuna göre işverenin:

Ücret ödeme borcu
İaşe ve ikamet sağlama yükümlülüğü
İş sağlığı ve güvenliği sağlama yükümlülüğü
Eşit davranma borcu
Engelli ve eski hükümlü çalıştırma yükümlülüğü

vardır. İşçinin yükümlülükleri aynı zamanda işverenin hakkı olarak da kabul edilir.

Deniz İş Kanunu’na Göre İş Sözleşmesi Nasıl Olmalıdır?

Yazılı Sözleşme Zorunluluğu ve İçeriği

Deniz İş Kanunu’na göre iş sözleşmesi yazılı olarak düzenlenmelidir. İki nüsha halinde hazırlanmalı ve birer örneği işçi ve işverende bulunmalıdır. Sözleşmede şu bilgiler yer almalıdır:

Tarafların kimlik ve adres bilgileri
Geminin adı, sicili, groston değeri
İşin niteliği ve başlama tarihi
Ücret miktarı ve ödeme koşulları
Sözleşme süresi (belirli-belirsiz)
Prim, ikramiye, avans gibi ödemelere dair detaylar

Deniz İş Hukukuna Göre Fesih Halleri ve Tazminatlar

Gemi Adamının İşten Çıkarılması (İşveren Feshi)

İşveren, haklı sebeplerin varlığı halinde iş sözleşmesini derhal feshedebilir. Örneğin:

Gemi adamının işe hiç başlamaması veya gemiye dönmemesi
Çalışmayı engelleyen tutukluluk veya yasaklılık hali
Ahlaka aykırı davranışlar veya ağır itaatsizlik

Bu durumlarda işveren, gerekçeyi yazılı olarak bildirmelidir.

Gemi Adamının İstifası (İşçi Feshi)

Gemi adamı da, özellikle ücretin ödenmemesi, kötü muamele veya ahlaka aykırı davranışlar gibi durumlarda iş sözleşmesini haklı nedenle sona erdirebilir.

Sözleşmenin Kendiliğinden Sona Ermesi

Gemi kaybolursa, terk edilirse, savaş ganimeti olursa veya Türk bayrağı çekme hakkını kaybederse sözleşme herhangi bir bildirim olmaksızın kendiliğinden sona erer.

Fesih Süreleri ve Hak Düşürücü Süreler

Haklı nedenle fesihler için olayın öğrenilmesinden itibaren 6 gün, olayın gerçekleştiği tarihten itibaren en geç 1 yıl içinde fesih hakkı kullanılmalıdır. Aksi halde bu hak düşer.

Deniz İş Kanununa Göre Ücret, Kıdem ve İhbar Tazminatları

Gemi Adamının Ücreti ve Ödenme Zamanı

Gemi adamının ücreti en geç ayda bir ödenmelidir. Ödemeler banka yoluyla yapılır. Fazla çalışma yapan gemi adamına saat başı ücretin en az %25 fazlası ödenir. Gemi jurnaline yazılmayan çalışmalara ilişkin ücret ispat edilemeyebilir.

Kıdem Tazminatı Hangi Hallerde Alınabilir?

Aşağıdaki durumlarda gemi adamı kıdem tazminatına hak kazanır:

Zorunlu askerlik
Emeklilik, yaşlılık, malullük halleri
İşverenin haksız feshi
Gemi kaybı, terk edilmesi veya savaş ganimeti olması
Ölüm

İhbar Tazminatı Süreleri ve Koşulları

İş sözleşmesi bildirimsiz feshedilirse ihbar tazminatı doğar. Süreler çalışılan sürelere göre belirlenir:

6 aya kadar: 2 hafta
6 ay – 1.5 yıl: 4 hafta
1.5 yıl – 3 yıl: 6 hafta
3 yıl üzeri: 8 hafta

Deniz İş Kanununda Fazla Mesai, Yıllık İzin ve Diğer İzin Hakları

Fazla Mesai Ücreti Hangi Durumlarda Alınır?

Gemi adamı haftada 48 saatin üzerindeki çalışmaları için fazla mesai ücretine hak kazanır. Acil durumlar, can-mal güvenliği, gümrük işlemleri gibi haller fazla mesai sayılmaz.

Yıllık İzin Süreleri ve Şartları

6 ay – 1 yıl arası: En az 15 gün
1 yıl üzeri: En az 30 gün
Kullanılmayan izinler iş sözleşmesi sona erdiğinde ücrete dönüşür.
Yıllık izin yurt dışında zorla kullandırılamaz.

Gemi Adamının Diğer İzİnleri

Evlenme: 3 gün ücretli izin
Anne/baba ölümü: 2 gün ücretli izin
Yıllık izne ek 7 gün yol izni (ücretsiz)

İaşe ve İkamet Hakkı – Gemi Adamının Barınma ve Beslenme Koşulları

Gemi Adamının Beslenme Hakkı (İaşe)

İaşe, işverenin ücretsiz olarak sağlamakla yükümlü olduğu bir haktır. Ancak şehir hatları, göller, körfez içi gibi kısa sefer yapan gemilerde bu yükümlülük nakit ödemeye çevrilebilir.

Gemi Adamının İkamet Hakkı

Gemi adamı için uygun yaşam alanı sağlanmak zorundadır. Gemi bu imkânı sağlayamıyorsa işveren kara üzerinde kalacak yer temin etmek zorundadır.

Deniz İş Hukuku Uyuşmazlıklarında Ne Yapılmalı?

Deniz iş hukuku, kendine özgü kavramları, sınırları ve yargı uygulamaları olan bir alandır. Yanlış ya da eksik bilgiyle yapılan işlemler ciddi hak kayıplarına yol açabilir. Bu nedenle bir uyuşmazlık durumunda mutlaka deniz iş hukuku alanında uzm