Denizcilik sektöründe faaliyet gösteren gemi adamları, zorlu çalışma koşulları ve tehlikeli ortam nedeniyle kara işçilerine kıyasla daha yüksek oranda iş kazası riskiyle karşı karşıyadır. Bu kazalar çoğu zaman uluslararası sularda, yabancı bayraklı gemilerde ya da farklı ülkelerin limanlarında meydana gelir. Bu karmaşık yapıda kazanın nerede gerçekleştiği kadar, işçinin hangi ülkenin vatandaşı olduğu, geminin hangi devlete kayıtlı olduğu ve işverenin merkezinin nerede bulunduğu gibi birçok faktör, mahkemenin yetkisini doğrudan etkiler. Gemi adamı açısından yaşanan kazanın ardından doğru mahkemeye başvurmak, hem sürecin hızla ilerlemesi hem de hak kayıplarının önlenmesi bakımından büyük önem taşır.
Türk bayraklı bir gemide, Türk vatandaşı bir gemi adamının çalıştığı sırada meydana gelen iş kazalarında, genel kural olarak Türk mahkemeleri yetkilidir. Bu durumda 854 sayılı Deniz İş Kanunu ile 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu birlikte değerlendirilir. Kazanın Türkiye sınırlarında meydana gelip gelmediğine bakılmaksızın, işverenin Türkiye’de merkezinin bulunması ya da iş sözleşmesinin Türkiye’de kurulmuş olması gibi bağlantı noktaları, davanın Türk mahkemelerinde görülmesini sağlar. Bu bağlamda gemi adamı, işverenin merkezinin bulunduğu yer mahkemesinde ya da kazanın etkisinin görüldüğü yerde dava açabilir.
Ancak gemi yabancı bayraklı ise, yani Marshall Adaları, Panama gibi offshore devletlere kayıtlıysa, yetki meselesi daha karmaşık hale gelir. Uygulamada birçok denizcilik şirketi Türkiye’de ofis ya da irtibat noktası bulundurmakta, ancak gemiler yabancı bayrakla çalışmaktadır. Bu durumda, eğer kazaya uğrayan gemi adamı Türk vatandaşı ise ve sözleşme Türkiye’de yapılmışsa ya da işverenin fiili yönetim yeri Türkiye’de bulunuyorsa, yine Türk mahkemeleri yetkili kabul edilebilir. Yargıtay içtihatlarında da, işverenin Türkiye’de sürekli faaliyette bulunmasının ve sözleşmenin burada kurulmasının, Türk mahkemelerinin yetkisini doğurduğu yönünde kararlar mevcuttur.
Denizde meydana gelen iş kazalarının hangi mahkemede görüleceğine ilişkin bir diğer önemli faktör ise, iş sözleşmesinde yetki şartı bulunup bulunmadığıdır. Bazı uluslararası şirketler, gemi adamlarına imzalattıkları sözleşmelerde yetkili mahkeme olarak geminin bayrak devletini veya başka bir ülkeyi gösterir. Ancak Türk hukukunda, özellikle iş sözleşmeleri söz konusu olduğunda bu tür yetki sözleşmeleri sınırsız geçerliliğe sahip değildir. Gemi adamının zayıf taraf olması ve tüketici benzeri bir konumda bulunması nedeniyle, Türk mahkemeleri haklı sebeplerle yabancı mahkeme şartını geçersiz sayarak yetkiyi kendisinde görebilir.
Denizde gerçekleşen kazalarda sadece iş mahkemeleri değil, aynı zamanda işçinin ölümü ya da ağır yaralanması halinde ceza mahkemeleri de devreye girebilir. Bu tür olaylarda, işverenin ya da gemi kaptanının kusuru varsa, taksirle yaralama veya taksirle öldürme suçundan adli soruşturma başlatılabilir. Ceza mahkemelerinde açılan bu tür davalar da genellikle kazanın etkisinin görüldüğü liman bölgesinde ya da işverenin merkezinin bulunduğu yerde yürütülür. Aynı zamanda kazaya ilişkin tazminat davası açılacaksa, ceza davasının sonucu hukuk davasına delil teşkil edebilir.
Gemi adamları açısından en çok karşılaşılan hatalardan biri, kazanın yurtdışında veya uluslararası sularda meydana gelmiş olmasından dolayı dava açılamayacağını düşünmektir. Oysa ki Türk hukuk sisteminde kazanın nerede gerçekleştiğinden ziyade iş ilişkisinin Türkiye ile bağlantısı, işverenin burada faaliyet göstermesi ya da gemi adamının Türk vatandaşı olması gibi unsurlar mahkeme yetkisini belirlemede esas alınır. Bu nedenle denizde kaza geçiren bir gemi adamı, vakit kaybetmeden hukuki destek alarak hangi mahkemenin yetkili olduğunu tespit etmeli ve yasal haklarını kullanmalıdır.
Ayrıca, denizde iş kazası geçiren bir gemi adamı, yalnızca tazminat değil aynı zamanda sürekli iş göremezlik geliri, geçici iş göremezlik ödeneği ve SGK tarafından yapılacak yardımlar gibi sosyal güvenlik haklarına da başvurabilir. Bu başvurular da çoğu zaman Türkiye’de yapılmaktadır. Bu nedenle, hem adli hem